Bojanowo - to wielkopolskie miasteczko położone jest tuż przy historycznej granicy ze Śląskiem. Akt lokacyjny miasto otrzymało 16 kwietnia 1638 roku z rąk króla Polski Władysława IV Wazy. Założycielem miasta był Stefan Bojanowski, polski szlachcic wyznania luterańskiego. Bojanowo prężnie się rozwijało głównie dzięki innowiercom uciekającym przed prześladowaniami z Czech i Śląska. Do Bojanowa przybyło wielu sukienników co spowodowało, iż miasto stało się drugim po Rawiczu ośrodkiem sukiennictwa w Wielkopolsce. W 1663 r. syn Stefana, Bogusław Bojanowski (foto) lokował obok Bojanowa drugie, bliźniacze miasto nazwane od imienia założyciela - Bogusławowem.
23 stycznia 1793 roku w wyniku II rozbioru Polski Bojanowo przeszło pod zabór pruski. Wprowadzenie ceł na sukno eksportowane do Rosji spowodowało upadek rzemiosła sukienniczego, które od początku było motorem napędzającym rozwój. Dzieła wyniszczenia dokończył największy w historii miasta pożar, który wybuchł 12 sierpnia 1857 roku. Bojanowianie odbudowali jednak swoje miasto.
Miasteczko powróciło do Polski 17 stycznia 1920 roku.
CZASY NAJDAWNIEJSZE
Najstarsze znaleziska świadczące o obecności ludzi na terenie gminy Bojanowo pochodzą z młodszej epoki kamiennej - neolitu (4200-1700 lat p.n.e.) W pobliskiej Golinie Wielkiej odkryto ślady obecności ludzi kultury pucharów lejkowatych (ok. 3500 r.p.n.e.). Były to pierwsze plemiona na tych terenach zajmujące się rolnictwem. Ludzie tej epoki budowali domy z drewna o konstrukcji słupowej. Podstawą ich egzystencji była hodowla zwierząt domowych. Ziemię uprawiali za pomocą motyki sporządzonej z rogów jelenia, a do rżnięcia zbóż używali krzemiennych sierpów. Znali techniki przędzenia lnu i tkania płótna, potrafili również wytwarzać mąkę, ręcznie ucierając ziarna zbóż w kamiennych żarnach. Pożywienie przygotowywali i przechowywali w naczyniach glinianych. Jako narzędzi używali siekierki, skrobaki, nożyki i piłki wykonane z krzemienia. Były to plemiona wojownicze - wytwarzali broń - czekany kamienne i łuki.
Kolejne znalezisko (w Kawczu) pochodzi z wczesnej epoki żelaza, z tzw. okresu halsztackiego (650 - 400 r. p.n.e.). Tereny te zamiszkiwała wówczas ludność kultury łużyckiej. Do spulchniania gleby używano już radeł. Ziemię uprawiano metodą wypaleniskową. Upowszechnienie zastosowania nowego metalu w znacznym stopniu wpłynęło na dalszy rozwój kultury i cywilizacji. W epoce tej powstały nowe narzędzia rolnicze m.in narzędzie orne zaopatrzone w metalowe ostrze pozwalało uprawiać ziemie ciężkie i bardziej żyzne.
Rycina przedstawiająca zbór ewangelicki ufundowany przez Stefana Bojanowskiego w roku 1640. Świątynia spłonęła w trakcie wielkiego pożaru (1857 r.).
LOKACJA
Bojanowo - to wielkopolskie miasteczko położone jest tuż przy historycznej granicy ze Śląskiem. W okresie wojny trzydziestoletniej (1618 - 1648) wielu innowierców musiało uciekać przed prześladowaniami z ziem należących do Habsburgów - głównie Czech i Śląska. To właśnie w ówczesnej tolerancyjnej Polsce znaleźli oni schronienie i swobody religijne. Do przybywających osadników pozytywnie nastawieni byli wielkopolscy feudałowie, którzy właśnie w przesiedleńcach widzieli żródło interesu gospodarczego. Tak więc powstanie Bojanowa zawdzięczamy w głównej mierze wielkim ruchom migracyjnym jakie ogarnęły Europę w I poł XVII wieku, spowodowanym przez reformację religijną.
Akt lokacyjny miasto otrzymało 16 kwietnia 1638 roku z rąk króla Polski Władysława IV Wazy. Założycielem miasta był Stefan Bojanowski, polski szlachcic herbu Junosza, wyznania luterańskiego. Na gruntach Gołaszyna, na obszarze 1km 2 wytyczono rynek i przylegające do niego ulice. Dziedzic zobowiązał się do ufundowania zboru ewangelickiego co zrealizował w roku 1640. W północno-wchodnim narożniku rynku wybudowano drewnianą świątynię (fot.). Bojanowski ufundował również szkołę protestancką. Uczono w niej łaciny, greki, j.polskiego i poezji. Z biegiem lat placówka ta stała się sławna w całej Polsce. W latach 1703-1705 do bojanowskiego gimnazjum luterańskiego uczęszczał Jan Fryderyk Bachstrom, wnuk tureckiego wezyra, Kara Mustafy - tego który przegrał bitwę pod Wiedniem z Janem III Sobieskim w roku 1683.
W XVII wieku Bojanowo było ważnym centrum reformatorskim. W latach - 1647 i 1651 odbyły się synody, podczas których zadecydowano o wydaniu II części Postylli Gdacjusza i zalecano ewangelickim pastorom naukę j. polskiego.
Bojanowo prężnie się rozwijało głównie dzięki wspomnianym przesiedleńcom ale nie tylko. Do nowo powstałego miasteczka ściągali również mieszkańcy okolicznych wsi. Do Bojanowa przybyło wielu sukienników co spowodowało, iż miasto stało się drugim po Rawiczu ośrodkiem sukiennictwa w Wielkopolsce. Bojanowskie sukno sprzedawane było do Wielkliego Księstwa Litweskiego, na Ukrainę, do Rosji, a stamtąd dalej na wschód. W 1663 r. syn Stefana, Bogusław Bojanowski (fot.) lokował obok Bojanowa drugie, bliźniacze miasto nazwane od swego imienia - Bogusławowem. Prawa miejskie nowej osadzie nadał 20 sierpnia 1663 roku król Polski - Jan II Kazimierz Waza.
Portret pośmiertny Bogusława Bojanowskiego, założyciela Bogusławowa.
Plan miasta z I połowy XIX wieku. Rozplanowanie współczesnego Bojanowa nie różni się wiele od tego sprzed wielkiego pożaru.
WIELKI POŻAR
23 stycznia 1793 roku w wyniku II rozbioru Polski Bojanowo przeszło pod zabór pruski. Administracyjnie miasto znalazło się w prowincji "Prusy Południowe". Po traktacie pokojowym w Tylży w roku 1807 miasteczko znalazło się w nowo utworzonym Księstwie Warszawskim. Niestety klęska Napoleona pod Moskwą w roku 1812 i postanowienia Kongresu Wiedeńskiego spowodowały, iż w 1815 ponownie przeszło pod administrację pruską. Utworzono wówczas Wielkie Księstwo Poznańskie, do którego przynależało również Bojanowo.
Okres niewoli to czas upadku miasta. Wprowadzenie ceł na sukno eksportowane do Rosji spowodowało upadek rzemiosła sukienniczego, które od początku było motorem napędzającym rozwój Bojanowa. Wielu rzemieślników tej branży wyemigrowało do intensywnie rozwijającej się wówczas Łodzi, w zaborze Rosyjskim. Dzieła wyniszczenia dokończył największy w historii miasta pożar, który wybuchł 12 sierpnia 1857 roku. Spłonęło całe miasto. Czerwony kur strawił 440 domy pozbawiając dachu nad głową 2000 ludzi. W płomieniach zginęło 19 osób, 50 odniosło rany. Przepadł również drewniany ratusz miejski stojący na środku rynku, a wraz z nim wszystkie akta miejskie i portrety Bojanowskich. Spłonął również zbór ewangelicki. Ogień nie oszczędził nawet złożonych w podziemiach świątyni trumien ze szczątkmi fundatorów Bojanowa.
Miasto odbudowano na planie sprzed pożaru (fot.) dlatego najwiekszą pamiatką po minionych epokach jest sam układ ulic wzorowany na kompozycjach renesansowych. Układ ten tworzy kwadratowy rynek i sieć ulic krzyżujących się pod kątem prostym. Przy nich wybudowano nowe domy, tym razem nie z drewna lecz z cegły i kamienia.
Bojanowska starówka pochodzi więc z II poł. XIX wieku W odbudowie miasta pomógł mieszkańcom Gottlob Heinrich Schmückert, dyrektor generalny poczty z Wrocławia. Postać Schmückerta jawi się jako kontrowersyjna. W podziękowaniu bojanowianie narodowści niemieckiej (wówczas mieszkało ich w Bojanowie ok. 80%) ufundowali mu pomnik, który 18 listopada 1874 roku stanął na środku rynku. Polakom Schmückert jawił się jako działacz Niemieckiej Komisji Kolonizacyjnej, czyli jako osoba wrogo nastawiona do wszystkiego co polskie.
W roku 1860 zakończono budowę zboru ewangelickiego, który dziś służy katolikom. W roku 1880 wybudowano koszary dla kirasjerów. 13 lat później zorganizowano tam Dom Pracy Przymusowej. Podczas I wojny światowej stacjonował w nich niemiecki batalion piechoty.
W roku 1881 Franz Junke wybudował browar, który rocznie produkował 2000 hektolitrów piwa. Od tej pory po dziś dzień Bojanowo znane jest właśnie z produkowanego tu jasnego napoju z pianką.
I dekada XX wieku to okres dalszej rozbudowy miasta. Wtedy miasto liczyło 2100 mieszkańców - 80% spośród nich to Niemcy. W 1900 roku wybudowano nowy dworzec kolejowy - istniejący do dziś. Moritz Rohr, właściciel majątku w Golinie Wielkliej ufundował Dom dla Starców Żydowskich przy ówczesnej ul. Rawickiej - dziś mieści się tam szkoła podstawowa. W roku 1907 uruchomiono Średnią Szkołę Rolniczą dla Niemców. W owych czasach wybudowano również miejską salę gimnastyczną, łaźnię publiczną oraz szpital.
Obchody urodzin cesarza Fryderyka Wilhelma w roku 1916.
Internat szkoły rolniczej fot. sprzed I wojny światowej.
POWRÓT DO POLSKI
Okres I wojny światowej to czas tragedii, niepewności, obaw ale i nadziei. Klęska mocarstw zaborczych stała się szansą na odrodzenie Polski. Wybuch rewolucji w tych państwach dokończył dzieła rozkładu ich aparatu państwowego, w szczególności administracji, policji i wojska - co spowodowało, iz wypędzenie zaborców z terytoriów polskich stało się łatwiejsze choć nie pozbawione ofiar. Zbrojne powstanie (1918-1919), którego autorami byli Wielkopolanie było jedynym zwycięskim zrywem sposród wielu mających na celu odrodzenie wolnej Polski. To jemu właśnie zawdzięczamy, iż ziemia rawicka w tym również Bojanowo już wtedy zanlazła się w granicach II Rzeczypospolitej.
17 stycznia 1920 roku formalnie obowiązywać zaczął traktat wersalski, w myśl którego Bojanowo znalazło się na terytorium odrodzonej Polski. Granica przebiegała ok. 2 km od miasta. Ze względu na przygraniczny charakter pierwsze dziesięciolecie w wolnej Polsce to dla miasta okres stagnacji.
Liczba mieszkańców Bojanowa nieznacznie zmalała. Zmianie uległa ponadto struktura narodowościowa. 43,6% ogółu stanowili Polacy, przeważali nadal Niemcy - 55,2%. niewielu było Żydów, bo zaledwie - 1,2%. Miejscowi katolicy modlili się wówczas w kościele parafialnym w Gołaszynie. Rozpoczęto budowę świątyni katolickiej jednak wybuch II wojny światowej nie pozwolił jej dokończyć. Na fotografii obok przedstawiono jej graficzny projekt. Ewangelicy skupiali się w zborze, wyznawcy judaizmu w synagodze stojącej przy ówczesnej ul. Strzelniczej - dziś Bojanowskiego.
22 czerwca uruchomiono w Bojanowie Szkołę Rolniczą. Polacy organizowali się w licznych towarzystwach i organizacjach. W 1921 roku utworzono Towarzystwo Sportowe "Ruch" - istniejące do dziś pod nazwą Ludowy Zespół Sportowy "Ruch" Bojanowo. Istniało również Towarzystowo Sportowe "Orlęta", a także Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół". Poza sportowymi działały również towarzystwa harytatywne, chóry i organizacje paramilitarne.
Lata dwudzieste to okres rozwoju cywilizacyjnego. W 1926 roku zarejestrowanych było w Bojanowie 46 właścicieli radioodbiorników. Rok później uruchomiono elektrownię miejską. Centrum miasta posiadało kanalizację deszczową.
23 maja 1929 roku był dniem szczególnym, a to z powodu wizyty pewnego dostojnika państwowego. Otóż w drodze do Rawicza na otwarcie szkoły kadetów przez Bojanowo przejeżdżał prezydent II RP, Ignacy Mościcki. Na rynku przed magistratem wysiadł z wiozącego go atomobilu i przywitał się z mieszkańcami Bojanowa. Miasto już nigdy dotąd nie gościło polityka tak wysokiej rangi.
W roku 1938 mieszkało w Bojanowie 2994 osób. Wtedy zdecydowaną większość stanowili już Polacy, bo aż 86,9%. Niemcy to zaledwie 12,5% ogółu, Żydzi natomiast - 0,6%.
W OKRESIE POLSKI LUDOWEJ
Okres II wojny światowej to czas najtragiczniejszy dla świata, Europy również dla Bojanowa. Wielu jego mieszkańców straciło życie na frontach, wielu zginęło w obozach koncentracyjnych, jeszcze inni zostali wywiezieni na roboty do Rzeszy.
Natarcie głównych armii niemickich ominęło Wielkopolskę. Okolice Bojanowa zaatakowane zostały przez oddziały niemieckich wojsk ochrony pogranicza. Do Bojanowa hitlerowcy wkroczyli 5 września 1939 roku. Miastu nadano nazwę "Schmückert" Nastał czas represji i dyskryminacji Polaków.
Oswobodzenie przyniosły miastu wojska radzieckie. 20 stycznia 1945 roku rozpoczęła się ewakuacja mieszkańców narodowości niemieckiej. Wtedy to z Bojanowa na zawsze wyjachała większość Niemców. Trzy dni później - rankiem wkroczyły do miasta wojska radzieckie. Nikt chyba nie przypuszczał, że wyzwolenie okaże się wstępem do kolejnej trwającej kilkadziesiąt lat epoki zniewolenia tym razem przez komunizm.
Po wyzwoleniu do Bojanowa przybyli repatrianci ze wschodnich województw Polski. W roku 1946 miasto liczyło 1984 mieszkańców.
W pierwszych dniach po oswobodzeniu władzę w mieście sprawowała radziecka komendantura wojenna. Utworzono posterunek Milicji Obywatelskiej. Powstała również placówka ORMO. Rozpoczęła się polityczna dyktatura Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W roku 1950 zniesiono samorząd terytorialny, a wraz z nim funkcję burmistrza przekazując władzę radom narodowym. Upaństwowiono przedsiębiorstwa.
W okresie Polski Ludowej Bojanowo rozwijało się. Dobrze prosperował największy zakład - browar zatrudniający w czasach światności ok. 100 osób. Produkował rocznie 100 tys. hektolitrów piwa. Rozkwitała również Gminna Spółdzielnia "Samopomoc Chłopska". Lata 60. i 70. to dobry czas dla Szkoły Rolniczej. Wybudowano nowy internat dla jej uczniów i salę gimnastyczną. W roku 1976 mieszkańcom udostępniono nowy ośrodek zdrowia.
W okresie Polski Ludowej kraj wielokrotnie opanowywany był przez falę niepokojów i strajków. W roku 1980 doszło do ogólnonarodowego protestu przeciwko władzy ludowej. Powstanie "Solidarności" okazało się początkiem końca ustroju socjalistycznego w naszym kraju. Zanim jednak do tego doszło - 13 grudnia 1981 roku wprowadzono stan wojenny, którego skutki również dały się odczuć w Bojanowie. Zakaz opuszczania Bojanowa bez specjalnego zezwolenia, godzina policyjna, wprowadzenie reglamentacji na podstawowe produkty to główne objawy dyktatury wojskowej. Ostatecznie w roku 1989 doszło do rozmów "Okrągłego Stołu" co w rezultacie doprowadziło do upadku komunizmu w całej Europie środkowo-wschodniej. Bojanowo i jego mieszkańcy znów znaleźli się w wolnej i suwerennej Polsce.
Mapa okolic Bojanowa - początek XX wieku
Herb Bojanowa używany w okresie międzywojnia.
