Golina Wielka

Ogólna charakterystyka wsi

Golina Wielka to duża wieś licząca 107 numerów domów mieszkalnych, w tym 5 bloków wielomieszkaniowych. Powierzchnia obrębu wsi (wraz z Wydartowem II) wynosi 1384 ha i wioska liczyła w 2004 r. 752 mieszkańców, z których większość utrzymuje się z pracy we własnych gospodarstwach rolnych. Wielkość tych gospodarstw na ogół waha się w granicach 10-30 ha. Są też gospodarstwa małe nie zabezpieczające rodzinom minimum egzystencji. Ich właściciele prowa­dzą więc dodatkową działalność gospodarczą lub pracują w okolicznych zakła­dach. Gleby gruntów ornych są tu zróżnicowane. Około 1% mieści się w klasie drugiej, najwięcej w klasach trzecich i czwartych, 13,3% w klasie piątej, a w klasie szóstej 14,5%. Ogólnie gleby tutejsze można ocenić jako dobre. Rolnicy są nasta­wieni zarówno na chów bydła mlecznego jak i trzody chlewnej.

Wieś rozciąga się na przestrzeni 2,5 km. Przecina ją droga krajowa nr 5 i dzieli na część zachodnią i wschodnią; zachodnia (mniejsza) rozpościera się wzdłuż drogi krajowej Poznań-Wrocław, a wschodnia wzdłuż drogi do Miejskiej Górki.

Zabudowa obu części jest zwarta. Budynki są w większości szczytami zwrócone do drogi. Prawie wszystkie są murowane z cegły i kryte dachówką. Część zabu­dowań gospodarczych posiada ściany przyziemia z kamienia polnego. Zachował się jeszcze budynek mieszkalny z murem pruskim wypełnionym gliną.

W zachodniej części dominującą budowlą jest okazały pałac z r. 1888 zbu­dowany na polecenie ówczesnego właściciela majątku - Abrahama Rohra. Nieopodal pałacu są zabudowania gorzelni i obiekty gospodarcze majątku. Oddziela je od siebie przypałacowy park.

W połowie wscho­dniej części wsi znaj­duje się kaplica p. w. św. Maksymiliana Kol­be. Stanowi ona filię parafii bojanowskiej. Msze św. są tu odpra­wiane w soboty i nie­dziele. Za starym bu­dynkiem szkolnym znajduje się nowa szkoła podstawowa oddana do użytku w 1999 r.; do gimnazjum młodzież dowożona jest do Bojanowa. W wio­sce jest przedszkole, Agencja Pocztowa oraz świetlica.

W wio­sce działa OSP, którego prezesem jest Stanisław Dopierała. Strażacy są wyposażeni w odpo­wiedni sprzęt.

Niedaleko rozjazdu dróg na Rawicz i Miejską Górkę znajduje się Pomnik Wdzięczności z Chrystusem dźwigającym krzyż. Na czołowej ścianie pomni­ka duży napis: "Ufajcie Jam Zwyciężył Świat". Poniżej znajduje się tablica ob­jaśniająca następującej treści: "Ten Pomnik Wdzięczności powstały z inicjatywy Marcina Poprawy i Stanisława Zbierskiego członków komendy BCh z 1943/44 – Środa Wlkp. przy współpracy kierownika szkoły Wica Antoniego, wzniosło w 1947 r. tutejsze społeczeństwo". Przy wyjeździe z Goliny Wielkiej w kierunku Bojanowa znajduje się krzyż przydrożny. Obok posesji nr 17 jest Krzyż z figurą Matki Boskiej z 1920 r. z napisem: "Fundacja rodziny Lisieckich".

Sołtysem od 2019 r. jest Witold Gackowski. Organem wspierającym sołtysa jest rada sołecka w skład której wchodzą: Elżbieta Sobczyńska (Przewodnicząca), Sławomir Fiebich, Jarosław Bartkowiak, Dariusz Stachowiak, Roman Mieszkalski.

Historia wioski w zarysie

Pierwsza wiadomość o istnieniu wsi pochodzi z 1310 r. Znajdowała się ona wówczas w wykazie miejscowości wchodzących w skład dystryktu ponieckiego. Jej właścicielem w 1377 r. był rycerz Dreslaus z Goliny.

Przez Golinę Wielką przechodził w średniowieczu ważny trakt handlowy łą­czący Wielkopolskę ze Śląskiem. Pod koniec XIV wieku wieś liczyła 55 osób, na początku XV wieku 77, a w kilkadziesiąt lat później ponad 300. Wzrost liczby mieszkańców trwał nadal w XVI wieku. Korzystny wpływ na dalszy rozwój wsi miało powstanie miasta Bojanowa. Pobliskie wsie (Golina Wielka, Gołaszyn) dostar­czały żywność dla mieszkańców Bojanowa i surowce dla włókiennictwa. Spu­stoszenie wśród ludności Goliny W. Jak i całej Wielkopolski, spowodowała epi­demia w latach 1710-12 i niezwykle trudny ze względów klimatycznych i panu­jących chorób rok 1737.

W folwarku tutejszym na przełomie XVII i XVIII wieku uprawiano 6,5 łana ziemi (1 łan = 15 ha). Podstawą egzystencji i dalszego rozwoju folwarku była głównie pańszczyzna świadczona przez chłopów przynależnych do majątku. Folwark w Golinie Wielkiej zawsze cierpiał na brak możliwości pozyskania chłopów pańszczyźnianych, stąd często angażowano siłę najemną. Ludzi tych w owych czasach nazywano ratajami.

Folwark w Golinie Wielkej w 1789 r. zebrał 1017 kop zboża, w tym 71 % żyta, 11% pszenicy, 19% jęczmienia. Poza produkcją zbożowo-warzywniczo-sadowniczą zajmowano się chowem owiec ze względu na zapotrzebowanie na wełnę w pobliskim Bojanowie. Sąsiedztwo z Bojanowem sprzyjało także rozwo­jowi rzemiosła. W 1789 r. było tu 5 wiatraków. Folwark rozrastał się w wyniku rugowania chłopów pełnołanowych, a przybywało półłanowych i mniejszych. Pojawiali się natomiast coraz liczniej ludzie zależni od folwarku - zagrodnicy, chałupnicy, komornicy.

W 1793 r. rozpoczął się zabór pruski. Nazwa wsi została zmieniona na Lang Guhle. Po 1815 r. sołtysami stale byli tu Niemcy. 90% mieszkańców stanowili przybysze ze Śląska i z głębi Niemiec. Pewne zmiany na korzyść Polaków za­częły występować pod koniec XIX wieku. Polacy za zarobione w Westfalii pie­niądze kupowali od Niemców ziemię. W Golinie Wielkiej w 1827 r. zakończono pro­cedurę uwłaszczania chłopów i zniesienie pańszczyzny. W rezultacie uwłaszcze­nia chłopi otrzymali gorsze kawałki ziemi i chociaż uprawiali teraz 550 ha ziemi własnej, to folwark uprawiał 1200 ha. W 1907 r. zawiązało się w Zakrzewie i Kawczu Kółko Rolnicze, które objęło zasięgiem swej działalności również inne pobliskie wsie, prawdopodobnie również Golinę Wielką. Do rozwoju Kółka przyczy­nił się J. Małecki z Kawcza.

Folwark w 1846 r. od W. Zastrowa kupił Edmund Stablewski (Sobisiak), a w 1861 r. nabył go Żyd niemieckiego pochodzenia - Abraham Rohr. Majątkiem tym rodzina Rohrów władała do 1939 r. Na polecenie Abraha­ma Rohra wybudowano w Golinie Wielkiej okazały pałac. Nawiązuje on w pewnym stopniu do willi berlińskich tego czasu. Składa się z dwóch piętrowych członów, połączonych parterowym łącznikiem. Dach na części głównej (bardziej okazałej) zwieńczony jest dekoracyjnym belwederem. Wejście poprzedza murowany ga­nek o dwóch kolumnach. Rodzina Rohrów się spolszczyła i w okresie między­wojennym przyjęła obywatelstwo polskie. Ostatnim właścicielem majątku był Willy Rohr nazywany też Wilhelmem (wnuk Abrahama i syn Isidora). On to wybudował niższą część pałacu. Zbudował ją dla gości.

W latach międzywojennych zmniejszyła się w Golinie Wielkiej liczba Niemców, natomiast liczba Polaków zwiększyła się z 311 w r. 1921 do 619 w r. 1938. Pod­stawą utrzymania ludności było rolnictwo. Plony z ha większości podstawo­wych upraw rolnych były niskie. Dobrze funkcjonowało gospodarstwo Rohra. Posiadał on też gorzelnię, w której wytwarzano 80 tys. litrów spirytusu oraz wytwórnię płatków ziemniaczanych, które Rohr eksportował do Szwajcarii.

W czasie kampanii wrześniowej z Goliny Wielkiej zginęli: Ludwik Frycz, Tadeusz Dwornik, Wojciech Snella, Jan Matuszewski, kleryk Józef Gębiak. W połowie września w czasie przesłuchań zamęczony został Ludwik Bela. W 1940 r. zginął jego brat Józef. W Mauthausen życie stracił Ludwik Popielas. W 1943 r. zginął Jan Banaszkiewicz i Piotr Staniewski.

Okupacja hitlerowska okazała się tragiczna dla rodziny Rohrów. W począt­kach listopada 1939 r. aresztowano Willego Rohra i więziono w Rawiczu. Musiał zrzec się majątku. Dzięki znajomym Niemcom zwolniono go z więzienia. Wyjechał z rodziną do Warszawy, gdzie się ukrywali pod zmienionym nazwiskiem. Willy zginął w czasie masowych egzekucji w okresie powstania war­szawskiego. Starsza córka Rohrów - Ilse w sierpniu 1938 r. poślubiła Niemca Hardi Versena (katolika) i wcześniej przyjęła chrzest. W czasie wojny Hardi wystarał się o rozwód i wyjechał do Wielkopolski. Nie ma dowodu na to, że to za jego sprawą w marcowy poranek w 1943 r. Ilse (pod zmienionym nazwi­skiem Elżbieta Kowalewska) została aresztowana. Sąd zarzucił pani Versen "Rassenschande" czyli "pohańbienie rasy niemieckiej". Za tę "zbrodnię" otrzymała karę śmierci przez powieszenie. Stało się to w kwietniu 1943 r. Żyje dotąd najmłodsza córka W. Rohra Urszula Ewa Wilczur - Garztecka uro­dzona w 1920 r., mieszka w Warszawie i jest dziennikarką. Państwo Rohr mieli trzech synów i dwie córki.

W październiku 1941 r. w opuszczonym gospodarstwie Józefa Beli powstał obóz pracy przymusowej dla Żydów - Judenslager. Zlikwidowano go późną jesienią 1942 r., wywożąc Żydów do Białego Orła pod Rawiczem. Byli to Żydzi z Polski, Czechosłowacji i Niemiec. Przeciętnie przebywało w nim 55 osób. Ciała 15 zamęczonych Żydów znajdują się w bezimiennej mogile na cmentarzu parafialnym w Bojanowie.

20 stycznia 1945 r. Niemcy opuszczali gospodarstwa zgodnie z zarządze­niem ewakuacyjnym. Pozostało jednak 18 osób, które poza Weroniką i Artu­rem Schulz wyjechały przed 1947 r. do Niemiec. W czasie wyzwalania wsi 23 stycznia 1945 r. zginął 12 - letni syn Czesława Goździka, a jego żona została ranna.

Sołtysem po wojnie był Jan Bartkowiak, a podsołtysem Józef Bartosz. Na­stępnie funkcję sołtysów kolejno pełnili: Władysław Stachowski, Stanisław Gli­niany, Tadeusz Gackowski, Edmund Mazurczak, od 2003 r. Grzegorz Martyn i od 2004 r. ponownie Edmund Mazurczak. Od 2008 r. sołtysem jest Dariusz Stachowiak.

W Golinie Wielkiej osiadło po wojnie 20 rodzin repatriantów. Liczba mieszkańców w okresie powojennym się podwoiła. W 1965 r. pobudowano tu obiekty bazy maszynowej dla rolnictwa, która w 1970 r. zaczęła podlegać SKR w Bojanowie. W 1993 r. SKR zlikwidowano.

W 1982 r. powstała w wiosce kaplica p.w. św. Maksymiliana Kolbe. Powsta­ła w wyniku przebudowania obiektu zakupionego od Stanisława Motyla. Do jej powstania w dużym stopniu przyczynili się ks. wikariusze - ks. Stanisław Tomalik i ks. Zdzisław Błaszczyk.

Strona internetowa Szkoły Podstawowej im. Arkadego Fiedlera w Golinie Wielkiej
 http://www.republika.pl/spgolina

                                                         Pałac z XIX wieku. Poniżej - kaplica i jej wnętrze.